رشته مهندسی شیمی: معرفی کامل + درآمد + آینده شغلی

آشنایی با رشته مهندسی شیمی

آرش که ابروهایش به‌دلیل کنجکاوی، کمی بالاتر رفته بود و چشم‌هایش گرد شده بودند، گفت: «مهندسی شیمی یعنی چی؟ آخ .. ببخشید سلام نکردم. سلام!». دکتر نوروزی لبخندی زد و شروع به توضیح داد: «سلام عزیزم! مهندسی شیمی، علم طراحی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید مواد شیمیایی، دارویی، غذایی و بسیاری از محصولات دیگره. این رشته به بررسی و حل مسائل پیچیده در مقیاس صنعتی می‌پردازه و ترکیبی از دانش‌های شیمی، فیزیک، ریاضیات و مهندسیه».

رشته شیمی برای چه کسانی مناسب است؟

آرش که حالا شاخک‌های کنجکاوی‌اش حسابی فعال شده بود، پرسید: «دکتر نوروزی! این رشته منظورم رشته مهندسی شیمیه، برای چه افرادی مناسبه؟». دکتر نوروزی گفت: «مهندسی شیمی برای کسانی مناسبه که علاقه‌مند به حل مسائل پیچیده و انجام آزمایش‌های علمی هستند. دانش‌آموزانی که در دروس ریاضی و شیمی عملکرد خوبی دارند و از ترکیب این دو علم برای پیدا کردن راه‌حل‌های نوآورانه لذت می‌برند، مطمئناً می‌تونن در این رشته موفق باشن. همچنین، داشتن خلاقیت و توانایی کار در تیم‌های چندرشته‌ای از دیگر ویژگی‌های ضروری برای موفقیت در این رشته‌ست».

آرش با دقت بیشتری گوش داد و گفت: «پس یعنی باید علاوه بر علاقه‌مند بودن به شیمی، توی ریاضی هم قوی باشم؟». دکتر نوروزی سرش را به نشانه تأیید، پایین آورد و گفت: «بله، دقیقاً. مهندسی شیمی نیازمند توانایی‌های ریاضی قویه. چونکه بسیاری از مفاهیم و معادلاتی که در این رشته استفاده می‌شن، بر پایه ریاضیات هستند. برای مثال، طراحی یک راکتور شیمیایی یا بهینه‌سازی یک فرآیند تولید نیازمند حل معادلات پیچیده ریاضی است. البته دنیای مهندسی شیمی خیلی بزرگه و نباید با شیمی کاربردی اشتباهش گرفت».

تفاوت رشته مهندسی شیمی با شیمی کاربردی

آرش کنجکاو بود بداند مگر یک «شیمی» در دنیای علم وجود ندارد؟ برایش سؤال پیش آمده بود که شیمی کاربردی چیست و چه تفاوتی با چیزهایی که دکتر نوروزی گفت دارد. بنابراین، گفت: «جناب دکتر! تفاوت مهندسی شیمی با شیمی کاربردی چیه؟». دکتر نوروزی پاسخ داد: «مهندسی شیمی بیشتر به طراحی و بهبود فرآیندهای صنعتی تولید مواد شیمیایی می‌پردازه. در مقابل، شیمی کاربردی به بررسی و تحقیق در زمینه خواص شیمیایی مواد و توسعه کاربردهای جدید برای آن‌ها متمرکز شده. در واقع، مهندسان شیمی از نتایج تحقیقات شیمی کاربردی برای بهبود فرآیندهای تولید و ایجاد محصولات جدید استفاده می‌کنن».

آرش که همچنان به تفاوت‌ها علاقه‌مند بود، پرسید: «یعنی مهندسی شیمی بیشتر کاربرد داره و شیمی کاربردی بیشتر تئوریه؟». دکتر نوروزی تأیید کرد و گفت: «بله، به‌نوعی می‌شه این‌طور گفت. البته این به معنای نبودن مباحث تئوری در مهندسی شیمی نیست؛ ابداً! بلکه تفاوت اصلی در این موضوعه که مهندسان شیمی از تئوری‌ها برای حل مسائل عملی استفاده می‌کنن».

رتبه لازم برای قبولی در مهندسی شیمی

آرش پرسید: «برای قبولی در رشته مهندسی شیمی چه رتبه‌ای باید بیارم؟». دکتر نوروزی با نگاهی عمیق به چشم‌های آرش گفت: «برای قبولی در دانشگاه‌های معتبر مثل دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران، رتبه زیر 1000 در آزمون سراسری مورد نیازه. اما دانشگاه‌های آزاد و غیرانتفاعی هم پذیرش‌هایی دارن که بسته به شرایط می‌تواند آسان‌تر باشه. برای اطلاعات دقیق‌تر، باید هر سال به دفترچه راهنمای آزمون سراسری مراجعه کنی».

دکتر نوروزی اضافه کرد: «در دانشگاه‌های دولتی تهران، معمولاً رتبه‌های بین 500 تا 1500 در رشته مهندسی شیمی پذیرش می‌شن. در دانشگاه‌های شهرستان‌ها، این رتبه ممکن است تا 4000 هم برسه. البته این رتبه‌ها بسته به سال و تعداد داوطلبان ممکنه هم تغییر کنن. برای دانشگاه‌های آزاد، رتبه‌های بالاتری هم می‌تونن پذیرش بشن. معمولاً رتبه‌های بین 5000 تا 15000 شانس قبولی در این دانشگاه‌ها رو دارن».

آرش که هنوز سؤالاتی در ذهنش داشت، گفت: «جناب دکتر! یعنی برای قبولی در دانشگاه‌های برتر باید خیلی تلاش کنم، درسته؟». دکتر نوروزی لبخندی زد و گفت: «بله، دقیقاً. تلاش و برنامه‌ریزی دقیق برای رسیدن به رتبه‌های برتر نیازه آرش جان. اما مهم‌تر از رتبه، علاقه و پشتکار در ادامه مسیره. حتی اگر در دانشگاه‌های کمتر شناخته شده پذیرفته بشی، با تلاش و کوشش می‌تونی به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا کنی. راستی، نیازی نیست به من جناب دکتر بگی. همون دکتر نوروزی کافیه!».

دانشگاه‌های ارائه‌دهنده رشته شیمی

آرش گفت: «کدوم دانشگاه‌ها این رشته رو ارائه می‌دن؟ آخه قراره توی انتخاب رشته کنکور امسال اگه بشه، مهندسی شیمی رو انتخاب کنم». دکتر نوروزی لبخندی زد و گفت: «بسیاری از دانشگاه‌های معتبر ایران این رشته رو ارائه می‌دن. بعضی از این دانشگاه‌ها عبارت‌اند از:

• دانشگاه صنعتی شریف
• دانشگاه تهران
• دانشگاه صنعتی امیرکبیر
• دانشگاه علم و صنعت ایران
• دانشگاه صنعتی اصفهان

هر یک از این دانشگاه‌ها برنامه‌های تحصیلی و پژوهشی منحصربه‌فرد خودشون رو دارن و فرصت‌های فراوانی برای دانشجویان فراهم می‌کنن. به‌عنوان مثال، دانشگاه صنعتی شریف به دلیل داشتن اساتید برجسته و امکانات پیشرفته، یکی از بهترین گزینه‌ها برای تحصیل در رشته مهندسی شیمی محسوب می‌شه».

دکتر نوروزی ادامه داد: «دانشگاه تهران هم با داشتن دانشکده مهندسی شیمی معتبر، یکی دیگر از گزینه‌های عالی برای دانشجویان علاقه‌مند به این رشته‌ست آرش جان! دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران هم با داشتن برنامه‌های پژوهشی قوی و ارتباطات صنعتی گسترده، فرصت‌های بی‌نظیری برای دانشجویان فراهم می‌کنن. همچنین، دانشگاه صنعتی اصفهان با داشتن اساتید متخصص و امکانات پیشرفته، یکی دیگر از گزینه‌های مناسب برای تحصیل در رشته مهندسی شیمی محسوب می‌شه».

قبولی در مهندسی شیمی بدون کنکور

آرش با هیجان گفت: «آیا امکانش هست بدون کنکور هم قبول شد؟». دکتر نوروزی پاسخ داد: «اگه منظورت مهندسی شیمیه، بله! در بعضی موارد امکان قبولی بدون کنکور وجود داره. بعضی دانشگاه‌ها از طریق پذیرش استعدادهای درخشان و دانشجویان ممتاز دبیرستان‌ها، اقدام به جذب دانشجو می‌کنن. همچنین، دانشگاه‌های غیرانتفاعی و آزاد هم پذیرش‌هایی دارن».

دکتر نوروزی توضیح داد: «بعضی دانشگاه‌های معتبر کشور، برنامه‌های خاصی برای جذب استعدادهای درخشان دارن. این برنامه‌ها شامل پذیرش بر اساس معدل بالا و یا موفقیت در المپیادهای علمی هستند. همچنین، دانشگاه‌های آزاد و غیرانتفاعی هم برنامه‌های پذیرشی دارن که می‌توانند بر اساس سوابق تحصیلی دانشجویان را پذیرش کنن».

آرش پرسید: «یعنی اگر توی دبیرستان عملکرد خوبی داشته باشم، می‌تونم بدون کنکور قبول بشم؟». دکتر نوروزی تأیید کرد و گفت: «بله، دقیقاً. اگر در دبیرستان موفق به کسب معدل بالا و یا موفقیت در المپیادهای علمی بشی، شانس زیادی برای پذیرش بدون کنکور در دانشگاه‌های معتبر داری. البته این به برنامه‌های پذیرشی هر دانشگاه و سال تحصیلی هم بستگی داره. بهتره فعلاً به انتخاب رشته کنکور ریاضی 1403 فکر کنی».

برنامه آموزشی و درس‌های رشته شیمی

آرش پرسید: «راستی دکتر نوروزی یه سؤال! دروس این رشته چیا هستن؟». دکتر نوروزی توضیح داد: «برنامه آموزشی رشته مهندسی شیمی شامل دروس پایه، تخصصی و عملیه. دروس پایه شامل ریاضیات، فیزیک و شیمی عمومی می‌شن. دروس تخصصی شامل شیمی آلی، شیمی فیزیک، شیمی معدنی، مکانیک سیالات، انتقال حرارت و جرم، طراحی فرآیندها و کنترل فرآیندها هستند. همچنین، دانشجویان باید دروس عملی و آزمایشگاهی مرتبط با هر یک از این موضوعات رو هم بگذرونن و پروژه‌های تحقیقاتی انجام بدن».

دکتر نوروزی ادامه داد: «در طول دوره تحصیلی، دانشجویان با مفاهیمی مثل ترمودینامیک، سینتیک شیمیایی، مکانیک سیالات و انتقال حرارت آشنا می‌شون و از این مفاهیم برای حل مسائل مهندسی استفاده می‌کنن. همچنین، دروس طراحی و کنترل فرآیندها به دانشجویان کمک می‌کنن تا فرآیندهای شیمیایی رو بهینه‌سازی و کنترل کنن. علاوه بر این، دانشجوها باید دروس عملی و آزمایشگاهی مرتبط با هر یک از این موضوعات را بگذرونن و پروژه‌های تحقیقاتی انجام بدن».

آشنایی با گرایش‌های مختلف رشته مهندسی شیمی

آرش پرسید: «گرایش‌های مختلف این رشته چیا هستن؟». دکتر نوروزی گفت: «مهندسی شیمی دارای چندین گرایش تخصصیه که هر یک از اون‌ها به بررسی و حل مسائل خاصی می‌پردازن. بعضی از گرایش‌های اصلی عبارت‌اند از:

• فرآیندهای شیمیایی: طراحی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید مواد شیمیایی
• مهندسی محیط زیست: مسائل مربوط به حفاظت از محیط زیست و کاهش آلودگی‌های صنعتی
• بیوتکنولوژی: کاربردهای زیست‌فناوری در تولید مواد شیمیایی، دارویی و غذایی
• نانوتکنولوژی: کاربرد فناوری نانو برای توسعه مواد و فرآیندهای جدید

هر کدوم از این گرایش‌ها فرصت‌های شغلی و پژوهشی منحصربه‌فردی رو برای دانشجوها فراهم می‌کنن».

دکتر نوروزی توضیح داد: «گرایش‌های دیگری هم وجود دارند که بسته به نیازهای صنعت و پژوهش، ممکن است در دانشگاه‌های مختلف ارائه بشن. برای مثال، گرایش پلیمر به بررسی و تولید مواد پلیمری می‌پردازه و گرایش انرژی به مسائل مربوط به تولید و مصرف انرژی اختصاص داره. هر یک از این گرایش‌ها فرصت‌های شغلی و پژوهشی منحصربه‌فردی رو برای دانشجویان فراهم می‌کنن».

مراحل و آینده تحصیلی در رشته شیمی

دکتر نوروزی توضیح داد: «خب حالا اجازه بده بگم مراحل تحصیلی در این رشته چطوریه. رشته مهندسی شیمی در 3 مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌شه. در مقطع کارشناسی، دانشجویان با مبانی و اصول اولیه مهندسی شیمی آشنا می‌شن و دروس پایه و تخصصی رو می‌گذرونن. در مقطع کارشناسی ارشد، دانشجوها به مطالعه تخصصی‌تر در زمینه‌های مورد علاقه خود می‌پردازن و پروژه‌های پژوهشی انجام می‌دن. در مقطع دکترا، دانشجویان تحقیقات عمیقی در زمینه‌های نوآورانه و پیشرفته انجام می‌دن و رساله دکترای خودشون رو ارائه می‌کنن».

دکتر نوروزی ادامه داد: «پس از اتمام دوره کارشناسی، دانشجوها می‌تونن وارد بازار کار بشن و یا به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر بپردازن. در مقطع کارشناسی ارشد، دانشجویان به مطالعه تخصصی‌تر در زمینه‌های مورد علاقه خودشون می‌پردازن و پروژه‌های پژوهشی انجام می‌دن. این مقطع به دانشجویان اجازه می‌ده تا دانش و مهارت‌های خودشو گسترش بده و به تخصص‌های خاصی در زمینه مهندسی شیمی بپردازه».

میزان درآمد رشته مهندسی شیمی

آرش پرسید: «جناب دکتر! آخ ببخشید. دکتر نوروزی، درآمد این رشته چقدره؟». دکتر نوروزی که از اشتباه آرش خنده‌اش گرفته بود، پاسخ داد: «آرش جان به موضوع خوبی اشاره کردی. شیمی، جزو پر درآمدترین شغل‌های رشته ریاضی محسوب می‌شه. میزان درآمد مهندسان شیمی بستگی به سطح تحصیلات، تجربه کاری و محل کارشون داره. به طور کلی، مهندسان شیمی با توجه به تخصص و مهارت‌هاشون می‌تونن درآمد قابل توجهی داشته باشن. در ایران، درآمد مهندسان شیمی تازه‌کار معمولاً از حدود 10 میلیون تومان در ماه شروع می‌شه و با افزایش تجربه و تخصص، این میزان به بیش از 30 میلیون تومان در ماه هم می‌رسه».

دکتر نوروزی ادامه داد: «در کشورهای دیگه هم درآمد مهندسان شیمی بسیار بالاست. برای مثال، در آمریکا میانگین درآمد مهندسان شیمی حدود 75 هزار دلار در ساله و با توجه به سطح تحصیلات و تجربه، این میزان می‌تواند به بیش از 100 هزار دلار در سال هم برسه. در اروپا و کشورهای دیگر هم مهندسان شیمی با درآمدهای مشابهی مواجه‌ان».

لذت‌ها و تلخی‌های رشته مهندسی شیمی

آرش پرسید: «با این اوصاف، زیاد کار سختی در انتظارم نیست! اصلاً رشته مهندسی شیمی سختی هم داره مگه؟». دکتر نوروزی لبخندی زد و گفت: «مهندسی شیمی، مثل هر رشته‌ای، لذت‌ها و چالش‌های خاص خودشو داره. از لذت‌های این رشته می‌شه به حل مسائل پیچیده و کاربردی، ایجاد نوآوری در فرآیندهای صنعتی و مشاهده نتایج عملی تلاش‌ها اشاره کرد. همچنین، کار در این رشته امکان همکاری با تیم‌های بین‌المللی و مشارکت در پروژه‌های بزرگ را فراهم می‌کنه».

دکتر نوروزی ادامه داد: «اما این رشته هم چالش‌های خاصی هم داره. از جمله چالش‌های این رشته می‌تونم به پیچیدگی و سختی دروس تخصصی، نیاز به تحمل فشار و استرس کاری و لزوم به‌روز بودن با تکنولوژی‌های جدید اشاره کنم. همچنین، کار در محیط‌های صنعتی ممکنه مخاطراتی داشته باشه که نیاز به دقت و احتیاط بیشتری داره».

آرش که حالا اطلاعات زیادی درباره مهندسی شیمی داشت، با هیجان گفت: «من تصمیم گرفتم که مهندسی شیمی بخونم و به دنبال خلق نوآوری‌های جدید برم!». دکتر نوروزی با افتخار به او نگاه کرد و گفت: «من مطمئنم که موفق می‌شی آرش جان! با پشتکار و تلاش، می‌تونی به هر هدفی که داری برسی».