برنامه ریزی درسی برای دانش آموزان تمام پایه‌ها

اهمیت برنامه ریزی درسی

وقتی صحبت از برنامه ریزی در میان باشد، اکثر دانش آموزان به یاد یک جدول شامل برنامه‌ها و زمان انجام آن‌ها می‌افتند. اگرچه در حالت کلی چنین نگرشی نسبت به برنامه ریزی صحیح است اما برنامه ریزی تحصیلی موفق چیزی فراتر از این تصویر است. یک برنامه ریزی اصولی و صحیح به مرور زمان باعث افزایش ساعت مطالعه و کیفیت آن می‌شود.

برنامه ریزی درسی برای دانش آموز همانند یک نقشه راه است که باعث می‌شود دانش آموز در مسیر موفقیت و یادگیری از راه اصلی منحرف نشود، با دید باز و به شکلی هدفمند برای درس خواندن وقت و انرژی بگذارد. به همین دلیل است که توصیه می‌کنیم از یک برنامه ریزی اصولی و مناسب استفاده شود. در واقع برنامه ریزی تحصیلی به دانش آموز نشان می‌دهد از کجا باید شروع کند، چه زمانی شروع کند، چه میزان پیش برود، کجا سرعت را بیشتر کند و کجا با آرامش بیشتری راه را ادامه دهد.

اطلاع از اصول اولیه برنامه ریزی کمک می‌کند که طریقه برنامه ریزی درسی متناسب با شرایط درسی، پایه تحصیلی و زندگی شخصی دانش آموز انتخاب شود.

تکنیک‌هایی چون مدیریت زمان، اولویت‌بندی دروس، تسلط به مباحث و تمرین و تکرار آن‌ها مسائلی است که در برنامه ریزی درسی به آن‌ها پرداخته می‌شود.

اصول و ویژگی‌های یک برنامه ریزی درسی خوب

داشتن یک برنامه ریزی اصولی و استاندارد که دستاوردهای خوبی در پی داشته باشد، کار آسانی نیست. در واقع چنین برنامه‌ای باید به کمک یک فرد متخصص در اصول برنامه ریزی و آشنا با کتب درسی و اولویت آن‌ها انجام گیرد. درواقع نمی‌توان یک برنامه ریزی درسی مشخص را برای همه دانش آموزان به کار برد و نیاز است که برنامه درسی هر فرد متناسب با شرایط فردی، تحصیلی و نقاط ضعف و قوت او تدوین شود. یک برنامه خوب و اصولی باید برمبنای هدفی مشخص شکل گرفته و همه بخش‌های برنامه متناسب با شرایط دانش آموز برای رسیدن به آن هدف چیده شوند.

اولویت‌ها مشخص بوده و زمانبندی متناسب با اولویت‌ها صورت گرفته باشد. همچنین یک برنامه ریزی خوب باید انعطاف‌پذیر باشد، به این معنا که در شرایط اضطراری چون بیماری، اتفاقات پیش بینی نشده و… بتوان تغییراتی در برنامه ایجاد کرد بدون این که اصول و ساختار برنامه تغییر کند.

بخش‌های تشکیل دهنده یک برنامه ریزی درسی

یک برنامه ریزی درسی اصولی از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود. هریک از این بخش‌ها همانند قطعه یک پازل ارزش مشخصی داشته و در کنار هم به برنامه ساختار، نظم و کاربرد می‌بخشند. مهمترین بخش‌های یک برنامه ریزی درسی عبارتند از:

فهرستی از تمام کارها

در ابتدا باید همه کارهایی که برای یک روز در نظر گرفته شده است روی برگه‌ای نوشته شود. این کارها شامل مطالعه، تمرین، مرور، آزمون، استراحت، خواب و… می‌شود. ساعت حدودی از هریک از کارها باید در این زمان مشخص شود.

اولویت‌بندی کارها

در گام بعدی کارهایی که باید انجام گیرند بر اساس اولویت زمان‌بندی می‌شوند. به طور مثال برای تمرین و یادگیری درس ریاضی ساعاتی از روز که بیشترین انرژی و انگیزه وجود دارد تعیین می‌شود. این که کدام درس‌ها و فعالیت‌ها در اولویت قرار گیرند بستگی مستقیم به شرایط فردی و تحصیلی دانش آموز خواهد داشت.

ساعت انجام کارها

یکی دیگر از بخش‌های برنامه ریزی تعیین ساعت انجام کارها است. مثلا این که در چه ساعاتی از روز چه درسی را و به چه میزان باید خواند. روزهای آخر هفته و تعطیلات میزان مطالعه چقدر و در چه زمان‌هایی باشد.

استراحت، تفریح و خواب

از دیگر بخش‌های برنامه باید به زمان‌هایی که برای خواب، استراحت و تفریح اختصاص دارد اشاره کنیم. زمان‌های استراحت بین مطالعه دروس، استراحت آخر هفته و تعطیلات رسمی با هم فرق داشته و هریک بر اساس اصول و استانداردهای خاصی تعیین می‌شوند. یک برنامه ریزی درسی خوب زمان‌هایی برای تفریح و سرگرمی دارد تا دانش آموز بتواند در کنار زندگی تحصیلی زندگی شخصی موفقی نیز داشته باشد.

واحدهای جبرانی

ممکن است در طول اجرای برنامه مشکلات و پیشامدهای غیر منتظره‌ای رخ دهد که نظم برنامه را به هم بریزد. در یک برنامه ریزی خوب و اصولی واحدهای جبرانی برای جبران چنین شرایطی پیش بینی می‌شود و برنامه انعطاف‌پذیری بالایی دارد.

انواع روش‌های برنامه‌ریزی درسی

روش‌های برنامه ریزی بر مبنای کاربرد و ساختار به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند که عملکردهای متفاوتی را به همراه دارند. اما نکته مهم اینجا است که همه برنامه ریزی‌ها با هدف مدیریت زمان و عملکرد بهینه تدوین می‌شوند و اگرچه در ساختار و اصول با هم متفاوت هستند اما در نهایت هدف همه آن‌ها موفقیت است. اگر روش‌های برنامه ریزی درسی استاندارد و اصولی باشند، مطمئنا می‌توان با تکیه بر آن به موفقیت رسید. در ادامه با انواع روش‌های برنامه ریزی درسی و ویژگی‌های آن‌ها آشنا می‌شویم.

برنامه ریزی درسی به روش نویل مدورا

این روش برنامه ریزی یک روش ساده و کاربردی است و یک برنامه ریزی کوتاه مدت و روزانه محسوب می‌شود. در این روش شما فهرستی از کارهایی که می‌توانید در یک روز انجام دهید تهیه می‌کنید. این روش دارای چهار اصل ویژه است که عبارتند از:

• مشخص کردن کارهایی که می‌توان آن‌ها را در طول یک روز انجام داد.
• نوشتن کارهای قابل انجام به ترتیب اولویت
• بررسی اولویت‌ها و چینش آن‌ها بر اساس اهمیت
• به پایان رساندن همه کارهایی که در یک روز می‌توان انجام داد.

برنامه ریزی به روش بولت ژورنال

این روش برنامه ریزی درسی برای دانش آموزانی که مشکل تمرکز دارند و به راحتی حواس آن‌ها پرت می‌شوند بسیار مناسب است. در دفاتر بولت ژورنال که طراحی شده و به صورت آماده به فروش می‌رسند شما می‌توانید تمامی کارهای مهم خود را به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه، سالانه با هدفمندی و بر اساس یک هدف بزرگ اولویت‌بندی کنید. از ویژگی‌های این برنامه شخصی‌سازی بودن آن است به این معنا که هر فرد بر اساس موقعیت‌های فردی و تحصیلی خود آن را تهیه می‌کند و نمی‌توان از بولت ژورنال دیگران استفاده کرد.

برنامه ریزی به روش GTD

این طریقه برنامه ریزی درسی یکی از بهترین روش‌ها محسوب می‌شود. روش GTD در چهار مرحله اجرا می‌شود که عبارتند از:

• تعیین هدف
• اولویت‌بندی کردن کارها بر اساس هدف
• سنجش اولویت‌ها
• مشخص کردن زمان انجام کارها و ساخت مسیر موفقیت

روش صحیح برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان مقطع ابتدایی

سال‌های تحصیلی دوره ابتدایی، سال‌هایی با منابع درسی بسیار مهم است. دانش آموزان در شش سال دوره ابتدایی، پایه و بنیان علوم مهمی چون ریاضی، علوم و فارسی را می‌آموزند. مهمترین اصل در این دوره شش‌ساله تسلط بر مباحث درسی است و این مهم جز با تکرار و تمرین میسر نمی‌شود. بنابراین در برنامه ریزی درسی برای دانش آموزان این مقطع باید زمان‌های تمرین، مرور و تکرار مطالب مورد توجه قرار گیرد.

از طرف دیگر باید به این مسئله توجه داشت که دانش آموزان به ویژه در سه سال اول دوره ابتدایی درکی از برنامه ریزی ندارند و همان طور که یک برنامه ریزی استاندارد می‌تواند آن‌ها را منظم و موفق تربیت کند یک برنامه ریزی اشتباه و غیر اصولی می‌تواند آسیب‌زا و مخرب باشد. روش صحیح برنامه ریزی برای دانش آموزان دبستانی دارای اصولی است که در مهمترین آن‌ها عبارتند از:

سنجش و بررسی‌های مقدماتی

در دو هفته ابتدای سال تحصیلی باید میزان توانایی‌ها و درک دانش آموز سنجیده شده و سپس اقدام به تهیه یک برنامه بر اساس شرایط و توانمندی‌های او کرد.

زمانی برای همه دروس

در برنامه ریزی درسی دوره ابتدایی باید همه دروس مورد توجه باشند و برنامه ریزی زمانی بر اساس تناسب آسانی و سختی هر درس صورت گیرد.

واقع بینانه بودن برنامه

فراموش نکنید که شما با یک انسان طرف هستید و نباید انتظار داشته باشید که فرزند شما همانند یک ربات همه کارهایی که در برنامه نوشته‌اید اجرا کند. در برنامه ریزی درسی باید زمان‌های استراحت، بازی و تفریح متناسب با سن دانش آموز در نظر گرفته شود.

برنامه ریزی جزئی و کلی

بهتر است که برنامه ریزی دوره دبستان شامل یک برنامه ریزی کلی سالانه و سپس برنامه ریزی‌های جزئی‌تر ماهانه، هفتگی و روزانه باشد.

مقیاس پذیری

برنامه ریزی باید قابل بررسی و ارزیابی باشد تا بتوان در پایان هر دوره عملکرد دانش آموز را سنجید و ادامه برنامه را متناسب با شرایط او تغییر داد.

روش صحیح برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان پایه هفتم تا نهم

دانش آموزان در پایه هفتم تا نهم شرایط سنی بهتری دارند و بسیار از مفاهیم از جمله اولویت‌ها و اهداف را بیشتر درک می‌کنند. ضمن این که در پایان دوره متوسطه اول دانش آموز باید انتخاب رشته کند و این انتخاب رشته زندگی فردی، شغلی و تحصیلی او را تحت تأثیر قرار خواهد داد. بنابراین برنامه‌ای که برای این دوره تحصیلی تدوین می‌شود باید بر اساس علاقمندی ها، اولویت‌ها و توانمندی‌های دانش آموز باشد.

مهمترین نکته در برنامه ریزی این دوره توجه به نمرات و عملکرد عالی در امتحانات است. با توجه به این که ارزش‌یابی‌های تحصیلی در این دوره به وسیله نمرات مشخص می‌شوند، کسب معدل بالا و موفقیت در کسب نمرات درخشان مهمترین هدف در دوره اول متوسطه است که باید در برنامه ریزی درسی به آن توجه شود. مهمترین اصولی که در برنامه ریزی این دوره باید مورد توجه قرار گیرند عبات است از:

• تعیین هدف
• تعیین منابع درسی
• مشخص کردن عادات مطالعه
• اولویت‌بندی کردن دروس بر اساس توانمندی‌ها و علاقه دانش آموز
• مقیاس‌پذیری برنامه

روش صحیح برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان دهم و یازدهم

در دوره دوم متوسطه کار دانش آموزان به مراتب سخت‌تر است. در این دوره تحصیلی دانش آموزان در رشته‌های مختلفی مشغول به تحصیل می‌شوند که در آینده نیز متناسب با آن رشته وارد دانشگاه و بعدها وارد بازار کار می‌شوند. از طرف دیگر معدل این دوره در قبولی کنکور تأثیرگذار است و تسلط به مباحث درسی این دوره سه‌ساله تضمینی برای قبولی در کنکور محسوب می‌شود. بنابراین اهمیت برنامه ریزی درسی در این دوره بسیار زیاد و انکارناپذیر است.

اغلب دانش آموزان در این دوره تحصیلی با برنامه‌های درسی فشرده روبه رو می‌شوند. بنابراین باید برنامه ریزی به گونه‌ای باشد که باعث خستگی دانش آموز نشده و انگیزه او را برای تلاش کاهش ندهد. مهمترین اصولی که در برنامه ریزی درسی سه سال دوره دوم متوسطه باید در نظر گرفته شود عبارتند از:

• تعیین هدف
• اولویت‌بندی دروس بر اساس اهداف
• مشخص کردن نقاط ضعف و قوت
• تعیین زمان برای تست زنی و نکته خوانی
• تعیین زمان آزمون‌ها
• آشنایی با منابع درسی و کمک درسی

روش صحیح برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان کنکور

کنکور مهمترین چالش تحصیلی پیش روی دانش آموزان محسوب می‌شود که با در اختیار داشتن یک برنامه ریزی استاندارد و اصولی می‌توان از سد آن گذشت. اگر دانش آموزی در سال‌های تحصیلی قبل از برنامه ریزی‌های مناسب استفاده کرده باشد در زمان کنکور کار آسان‌تری پیش رو خواهد داشت. مهمترین نکته در انتخاب طریقه برنامه ریزی درسی برای کنکور توجه به نقاط ضعف و قدرت داوطلب است. روش‌های برنامه ریزی کنکور بسیار متنوع است که هریک ویژگی‌های خاص خود را دارا است و دانش آموزان می‌توانند با توجه به شرایط فردی و تحصیلی بهترین انتخاب را متناسب با موقعیت خود داشته باشند.

انواع برنامه ریزی برای کنکور

روش‌های مختلف برنامه ریزی برای کنکور بر اساس مدت زمان اجرای برنامه طبقه‌بندی می‌شوند که هریک زیرشاخه‌های متعددی را دارا است. این برنامه ریزی‌ها عبارتند از:

برنامه ریزی روزانه درسی

در برنامه ریزی روزانه ساعات مرتبط با انجام هریک از فعالیت‌ها از جمله تمرین، مرور، مطالعه، تست زنی، استراحت، خواب و… به صورت جزء به جزء مشخص شده است.

برنامه ریزی هفتگی درسی برنامه کوتاه مدت

برنامه‌های کوتاه مدت شامل برنامه ریزی به صورت هفتگی است که همه کارها و فعالیت‌هایی که دانش آموز طی یک هفته باید انجام دهد بر اساس توانمندی ها، نقاط ضعف و قوت و عملکرد روزانه او تعیین می‌شود و در پایان هر هفته ارزیابی انجام می‌گیرد.

برنامه ریزی ماهانه درسی برنامه میان مدت

در روش برنامه ریزی درسی میان مدت، کارها و فعالیت‌هایی که دانش آموز در یک ماه باید انجام دهد مشخص می‌شود. مثلا این که در طول یک ماه چه مباحثی از دروس تخصصی و عمومی را بخواند، کدام فصل‌ها را تست بزند و…. در پایان هر ماه عملکرد دانش آموز مورد بازبینی و ارزیابی قرار می‌گیرد.

برنامه ریزی فصلی درسی برنامه بلند مدت

برنامه ریزی فصلی شامل یک برنامه ریزی سه ماهه است. به این ترتیب عملکرد دانش آموز در پایان هر سه ماه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و میزان پیشرفت او سنجیده می‌شود تا در صورت نیاز مطابق با هدفمندی تغییراتی در برنامه میان مدت یا کوتاه مدت او انجام گیرد.