مقایسه رشته تجربی، انسانی و ریاضی، کدام بهتر است؟
با پایان امتحانات خرداد، نوبت به یکی از مهمترین انتخاب‌های دوران زندگی شما می‌رسد: انتخاب رشته تحصیلی. در همین زمان که صحبت انتخاب رشته در مدرسه و خانه جدی می‌شود و معلمان، مشاوران و خانواده از شما نظر می‌خواهند، معمولاً یک سؤال اصلی ذهن‌تان را درگیر می‌کند:
«من باید کدام رشته را انتخاب کنم؛ تجربی، ریاضی یا انسانی؟»
این پرسش در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، اما پاسخ آن می‌تواند مسیر تحصیلی، شغلی و حتی سبک زندگی آینده شما را تحت‌تأثیر قرار دهد. هر یک از این سه رشته، دنیای متفاوتی از درس‌ها، مهارت‌ها، رشته‌های دانشگاهی و فرصت‌های شغلی را پیش روی شما می‌گذارد و هیچ‌کدام به‌تنهایی «بهترین» نیستند؛ بلکه بهترین انتخاب، رشته‌ای است که با توانایی‌ها، علایق و تیپ شخصیتی خودِ شما بیشترین هم‌خوانی را داشته باشد.
در این مقاله، سه رشته اصلی دبیرستان یعنی تجربی، ریاضی و انسانی را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کنیم؛ از محتوای درسی و مهارت‌های موردنیاز گرفته تا مسیرهای ادامه تحصیل و چشم‌اندازهای شغلی هر کدام. هدف ما این است که مانند یک مشاور همراه در کنار شما باشیم تا با آگاهی و اطمینان بیشتری، مسیر مناسب خود را انتخاب کنید. اگر هنوز در انتخاب میان این سه رشته تردید دارید، مطالعه‌ی این مطلب می‌تواند نقطه‌ی شروع خوبی برای یک تصمیم هوشمندانه باشد.
چرا انتخاب رشته تحصیلی مهمترین تصمیم دوران مدرسه است؟
شاید در نگاه اول به‌نظر برسد که انتخاب رشته تحصیلی یعنی انتخاب یک گزینه از میان سه گزینه «تجربی»، «ریاضی» یا «انسانی». اما در واقع، این انتخاب تعیین مسیری است که می‌تواند ادامه زندگی تحصیلی و شغلی شما را شکل بدهد.
در لحظه انتخاب رشته، شما دقیقاً در موقعیتی قرار می‌گیرید که باید نقش اصلیِ خود را در صحنه آینده‌تان انتخاب کنید؛ نقشی که بر نوع درس‌هایی که می‌خوانید، فضایی که در آن ادامه تحصیل می‌دهید و حتی فرصت‌های شغلی و سبک زندگی آینده‌تان تأثیر می‌گذارد.
به همین دلیل، انتخاب رشته تحصیلی را نمی‌توان یک تصمیم ساده و گذرا دانست. دلایل متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد انتخاب رشته، یکی از سرنوشت‌سازترین تصمیم‌ها در دوران مدرسه است؛ در ادامه، مهمترین این دلایل را مرور می‌کنیم.
- تاثیر مستقیم بر آینده شغلی: هر رشته مسیر متفاوتی در دانشگاه و بازار کار دارد. بنابراین شرایط برای فعالیت در شغل‌های متفاوتی برای شما فراهم می‌شود.
- جلوگیری از اتلاف انرژی و زمان: هر ساله در زمان کنکور، دانش‌آموزان زیادی به یکباره تصمیم به تغییر رشته می‌گیرند که این یعنی سردرگمی در دوران تحصیل و با شکست‌های زیادی همراه است. بنابراین افرادی که بدون آگاهی و تحت‌تاثیر دیگران انتخاب رشته را انجام می‌دهند، انرژی و زمان خود را تلف می‌کنند.
- تاثیر بر آینده مالی و کیفیت زندگی: هر رشته تحصیلی، فرصت‌های شغلی متفاوتی برای شما ایجاد می‌کند که انتخاب هر شغل، تاثیر متفاوتی بر کیفیت زندگی، رضایت از شغل و امنیت مالی‌تان می‌گذارد.
- نیاز به هماهنگی با توانایی‌ها و استعدادها: اگر هر رشته را مثل یک نقش متفاوت در صحنه نمایش ببینید، شما برای بازی کردن در هر نقش باید مهارت‌های خاص خود را داشته باشید. برای مثال لازمه رشته ریاضی، ذهن منطقی و تحلیلگر است و لازمه رشته تجربی، ذهن کنجکاو.
- تاثیر بر هویت و علایق فرد: با انتخاب رشته تحصیلی، زمان زیادی را برای یادگیری دروس آن رشته صرف می‌کنید. پس طبیعی است که علایق، میزان اعتمادبه‌نفس، طرز فکر و به‌طور کلی هویت شما مطابق فضای همان رشته شکل بگیرد. برای مثال کسانی که در رشته انسانی تحصیل می‌کنند، نسبت به مسائل اجتماعی حساس‌تر هستند و افرادی که رشته ریاضی می‌خوانند، ذهن منطقی‌تری دارند.
آشنایی کلی با رشته‌های تجربی، انسانی و ریاضی
هر یک از رشته‌های تجربی، ریاضی و انسانی، ویژگی‌ها، دروس، مسیر شغلی و تحصیلی متفاوتی دارند. به همین دلیل شناخت تخصصی هر رشته مثل نقشه‌ای در دستان شماست که به شما کمک می‌کند راحت‌تر مسیرتان را پیدا کنید. با شناخت دقیق رشته‌های تحصیلی و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، انتخاب رشته فقط یک اسم روی کارنامه شما نیست، بلکه مسیرتان را روشن می‌کند، انگیزه‌تان را بالا می‌برد و احتمال پشیمانی یا تغییر به مسیر دیگر را به حداقل می‌رساند. پس همراه ما باشید تا با دنیای هر یک از این رشته‌ها بیش‌تر آشنا شوید.
رشته تجربی؛ مسیر پزشک شدن یا دنیایی فراتر از پزشکی
یکی از سخت‌ترین و کاربردی‌ترین رشته‌های تحصیلی که هر ساله متقاضیان بیشتری وارد آن می‌شوند، رشته تجربی است. سختی این رشته از جهت جمعیت بالای دانش‌آموزان در آن است که برای موفقیت در این رشته باید تلاش مستمر، دقت بالا، حافظه کافی و انگیزه بالا داشته باشند. علت کاربردی بودن این رشته هم مربوط به رشته‌های متنوع آن در دانشگاه، فرصت‌های شغلی متنوع در بازار کار، جایگاه اجتماعی بالا و امکان تحصیل و کار در خارج از کشور است.
رشته تجربی برای دانش‌آموزانی مناسب است که به علوم طبیعی، زیستی، بدن انسان و بیماری‌ها علاقه دارند. البته برای ورود به این رشته نباید فقط محدود به پزشکی باشید؛ زیرا فرصت‌های متنوعی را در اختیار شما قرار می‌دهد، از پزشکی و داروسازی گرفته تا پرستاری، علوم آزمایشگاهی، فیزیوتراپی، بیوتکنولوژی و حتی رشته‌های علوم پایه. به همین دلیل ممکن است شما در پزشکی موفق نشوید یا مهارت‌هایتان مطابق آن نباشد؛ اما به‌دلیل علاقه خود به زیست و آزمایشگاه وارد رشته بیوتکنولوژی شوید و در پژوهش‌های علمی موفقیت‌های بزرگی کسب کنید.
زیست‌شناسی، فیزیک، شیمی، ریاضی و زمین‌شناسی از دروس اصلی این رشته هستند و دانش‌آموزانی می‌توانند در این مسیر موفق شوند که کنجکاو، صبور و علاقه‌مند به کارهای علمی باشند. به‌دلیل حجم زیاد درس‌ها و رقابت بالا، دانش‌آموزان با چالش‌های زیادی در این رشته مواجه می‌شوند؛ اما تنها کسانی از این مسیر، نهایت لذت را می‌برند که به آن علاقه واقعی دارند.
رشته ریاضی؛ دروازه ورود به مهندسی و تفکر منطقی
اگر در حفظیات عالی نیستید اما استاد کار کردن با اعداد و حل مسائل هستید، رشته ریاضی بهترین انتخاب برای شماست. رشته ریاضی یکی از بنیادی‌ترین و قدیمی‌ترین شاخه‌های علمی است که در هر رشته تحصیلی دیگری حضور دارد. در واقع اگر بگوییم مادر همه رشته‌هاست، اغراق نکرده‌ایم! این رشته برای کسانی مناسب است که ذهن تحلیلی و تفکر منطقی دارند و از حل مسائل پیچیده لذت می‌برند.
حسابان، هندسه، ریاضیات گسسته، شیمی، آمار و احتمال و فیزیک از دروس اصلی این رشته هستند و با تحصیل در این رشته، فرصت‌های شغلی متنوعی برای شما ایجاد می‌شود؛ از مهندسی و معماری گرفته تا علوم کامپیوتر، هوش مصنوعی، مدیریت صنعتی و آمار. با وجود آمار کم‌تر متقاضیان رشته ریاضی نسبت به رشته‌های تجربی و انسانی، باز هم چالش‌هایی در این رشته وجود دارد. به همین دلیل دانش‌آموزانی در این رشته موفق خواهند شد که دقیق، منطقی و علاقه‌مند به فناوری و حل مسئله هستند و تمرین مداوم و استمرار در حل مسائل دارند.
رشته انسانی؛ شناخت انسان، جامعه و قانون
با توجه به تعداد داوطلبان کنکور 1404، بیشترین متقاضیان بعد از رشته تجربی متعلق به رشته انسانی است. شاید یکی از دلایل آن هم پررنگ‌تر شدن مسائل اجتماعی در دنیای امروز است. رشته انسانی مناسب دانش‌آموزانی است که نسبت به رفتار انسان‌ها، جامعه و ساختارهای قانونی کنجکاوتر هستند و می‌خواهند از افکار مردم باخبر شوند.
با ورود به رشته انسانی، درب شغل‌هایی مانند حقوق، روانشناسی، مدیریت، علوم سیاسی، اقتصاد و روزنامه‌نگاری به رویتان باز می‌شود. برای مثال دانش‌آموزی که امروز حرف‌های دیگران را به‌خوبی گوش می‌دهد و رفتارشان را تحلیل می‌کند، بعدها می‌تواند تبدیل به یک روانشناس کاربلد شود.
منطق، ادبیات فارسی، جغرافیا، تاریخ، عربی، دین و زندگی و اقتصاد برخی از دروس تخصصی این رشته هستند. با توجه به بالا بودن حجم مطالعه در این رشته و نیاز به مهارت‌های نوشتن و استدلال، چالش‌های زیادی در این مسیر وجود خواهد داشت؛ بنابراین کسانی در این رشته موفق خواهند شد که اهل مطالعه هستند، از گفتگو لذت می‌برند و توانایی بیان و تحلیل خوبی دارند.
تفاوت در دروس اصلی و مهارت‌های مورد نیاز
برای ورود به هر رشته و موفقیت در آن باید مهارت‌های خاصی داشته باشید. برای مثال برخی درس‌ها نیاز به تحلیل و استدلال دارند، برخی به حفظیات و بعضی هم ترکیبی از هر 2 هستند. با مقایسه دروس اصلی و مهارت‌های مورد نیاز هر 3 رشته در جدول زیر، شما را در این باره راهنمایی کردیم:
| نام رشته | دروس اصلی | مهارت‌های مورد نیاز |
| تجربی | زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک و ریاضی | حافظه قوی، دقت، صبر، علاقه به علوم طبیعی و علاقه به کارهای درمانی |
| ریاضی | حسابان، هندسه، ریاضیات گسسته، آزمایشگاه علوم، شیمی، فیزیک و آمار و احتمال | تفکر منطقی، حل مسئله، تجزیه‌وتحلیل، پشتکار، تفکر انتقادی و یادگیری فعال |
| انسانی | منطق، ادبیات فارسی، جغرافیا، تاریخ، عربی، دین و زندگی، اقتصاد، ریاضی و آمار، جامعه‌شناسی، فلسفه و روانشناسی | تحلیل رفتار و جامعه، قدرت استدلال، صبور بودن، اهل مطالعه، جستجوگر بودن، روحیه پرسشگری و روابط عمومی بالا |
میزان سختی هر رشته از نگاه دانش‌آموزان
هر دانش‌آموز دید متفاوتی نسبت به سختی‌های رشته‌های تحصیلی دارد؛ اما در نهایت الگوی مشخصی در این بین دیده می‌شود. شناخت چالش‌های هر رشته به شما کمک می‌کند که بدانید مناسب آن رشته هستید یا خیر. در جدول زیر میزان سختی هر رشته از نگاه دانش‌آموزان و دلیل سختی آن را بررسی کرده‌ایم:
| نام رشته | سختی رایج | دلیل سختی از نگاه دانش‌آموزان |
| تجربی | حجم زیاد مطالب و رقابت بالا | زیست و شیمی از دروس حجیم این رشته هستند که نیاز به مرور و مطالعه مداوم دارند. |
| ریاضی | پیچیدگی مفاهیم | درس‌هایی مانند ریاضی و فیزیک نیاز به درک عمیق و تمرین زیاد دارند. |
| انسانی | حجم زیاد مطالب حفظی | تعداد درس‌های حفظی زیاد است و برای به خاطر سپردن مطالب باید زیاد تکرار و تمرین کرد. |
روش‌های مطالعه و موفقیت در هر رشته
مطالعه دروس هر رشته روش خاص خود را دارد و برای موفقیت در هر یک، رعایت برخی نکات الزامی است. برای اینکه مسیر موفقیت در این مسیر را راحت‌تر کنید و چالش‌های آن را پشت سر بگذارید، باید این روش‌ها و نکات را یاد بگیرید. در ادامه، روش‌های مطالعه و نکات موفقیت در هر رشته را از زبان رتبه برترها می‌خوانید:
رشته تجربی؛ خلاصه‌نویسی، مرور پیوسته و حل تست
- در حل مسائل شیمی به‌جای روش‌های عجیب و غریب، همان روش‌های معمولی را چندین بار تکرار کنید تا در زمان امتحانات یا آزمون‌ها مسلط شوید و این کار را با سرعت بیشتری انجام دهید. (آترینا فرحمند رتبه یک کنکور 1404)
- هنگام خواندن زیست‌شناسی باید به متن کتاب درسی و شکل‌ها توجه بیشتری داشت و فیزیک را مفهومی یاد گرفت. (آیلین رزمی رتبه 9 کنکور تجربی کشوری 1404)
- متن کتاب زیست‌شناسی را به‌خوبی درک کنید و صرفا طوطی‌وار آن را حفظ نکنید. (ایزدمهر احمدی نژاد رتبه یک کنکور تجربی کشوری 1398)
رشته ریاضی؛ حل تمرین، درک مفاهیم و حل تست
- در درس‌هایی مانند دیفرانسیل باید تمرین‌های کتاب درسی را حل کرد. در دروس رشته ریاضی به‌جای حفظ فرمول‌ها، مفاهیم را عمیقا درک کنید. (پژمان شهبازی رتبه یک کنکور ریاضی 1394)
- در درس ریاضی باید از همان سال‌های پایه، مفاهیم را یاد گرفت. سپس جزوه‌ها و درسنامه‌ها را مطالعه و تمرینات مختلفی را حل کرد. سعی کنید مفاهیم را یاد بگیرید و در صورت نیاز رفع اشکال کنید. (فاطمه جعفری رتبه 8 کنکور ریاضی 1398 کشوری)
- تنها راز یادگیری دروس تخصصی رشته ریاضی، حل تمرینات زیاد است تا به تسلط بالایی برسید. (علیرضا سخایی راد رتبه یک کنکور ریاضی کشوری 1398)
رشته انسانی؛ خواندن دقیق، هایلایت کردن و خلاصه‌نویسی
- در درس‌هایی مانند جامعه‌شناسی، تاریخ، جغرافیا و روانشناسی که متن درس بسیار مهم است، باید کتاب و درسنامه‌ها را بیش‌تر خواند؛ اما در درس‌های ریاضی، اقتصاد و عروض و آرایه علوم و فنون که کم‌تر حالت حفظی دارند، باید نمونه سوال بیشتری حل کرد. (علی اکبر قناد یزدی رتبه یک انسانی کشوری 1403)
- برای موفقیت در این رشته، مهارت‌های تحلیل متون، تفکر انتقادی و توانایی بیان منطقی نظرات خود را تقویت کنید. (امیررضا حاجی نوروزی رتبه 7 انسانی کشوری 1404)
- برای درس‌های مفهومی مانند عربی و علوم و فنون باید به تدریس دبیر توجه کامل داشت و در صورت وجود ابهام، نواقص را با استفاده از ویدیوهای آموزشی یا درسنامه‌ها برطرف کرد. بهترین روش مطالعه هر درسی، ابتدا مطالعه دقیق کتاب و بعد حل نمونه سوالات مختلف است. (غزل فقیه زاده رتبه 8 کشوری انسانی)
بهترین مشاغل برای فارغ‌التحصیلان رشته تجربی
از قدیم‌الایام تا به امروز، رشته تجربی به‌عنوان مسیری برای ورود به حوزه سلامت و مشاغل بیمارستانی شناخته می‌شد؛ اما شغل‌های رشته تجربی بسیار گسترده‌تر از تصورات دانش‌آموزان هستند. در این رشته هم می‌توان وارد مشاغل حوزه پزشکی و درمانی شد و هم حوزه‌های آزمایشگاهی و پژوهشی و حتی مشاغل نوظهور مثل ژنتیک و بیوتکنولوژی. برخی از بهترین مشاغلی که فارغ‌التحصیلان رشته تجربی می‌توانند انتخاب کنند، عبارتند از:
- پزشکی و درمان: پزشکی عمومی، دندان‌پزشکی، داروسازی
- پیراپزشکی: پرستاری، مامایی، اتاق عمل، هوشبری، رادیولوژی و تصویربرداری پزشکی
- آزمایشگاه: علوم آزمایشگاهی، ژنتیک، بیوشیمی بالینی، ایمونولوژی، پاتولوژی
- پژوهش: بیوتکنولوژی، میکروبیولوژی، علوم اعصاب، اپیدمیولوژی و آمار زیستی
- دامپزشکی: دامپزشک، کارشناس دام، علوم دامی و تغذیه دام و طیور
- تغذیه: کارشناس تغذیه، بهداشت، علوم و صنایع غذایی، تغذیه ورزشی
فرصت‌های شغلی و مسیرهای تحصیلی رشته ریاضی
رشته ریاضی یعنی دروازه‌ای برای ورود به دنیای فناوری، مهندسی و تحلیل. شغل‌های رشته ریاضی بسیار متنوع هستند؛ از مهندسی‌های کلاسیک مانند عمران، برق و مکانیک گرفته تا هوش مصنوعی و علوم داده. برخی از فرصت‌های شغلی که برای دانش‌آموزان رشته ریاضی وجود دارد، عبارتند از:
- مهندسی: عمران، برق، مکانیک، صنایع، معماری و…
- فناوری و کامپیوتر: برنامه‌نویسی، هوش مصنوعی، نرم‌افزار و…
- علوم داده: تحلیلگر داده، دیتا ساینتیست و…
- آمار: کارشناس بیمه، تحلیل آماری و…
- مدیریت: مدیریت صنعتی، مالی، بیزینس و…
- آموزش: معلم ریاضی، استاد دانشگاه و…
جایگاه اجتماعی و شغلی رشته انسانی در ایران
برخلاف تصور رایج، رشته انسانی یکی از گسترده‌ترین و تاثیرگذارترین رشته‌ها از نظر نقش اجتماعی است. شغل‌های رشته انسانی بسیار گسترده هستند و شامل موقعیت‌های مدیریتی، حقوقی، فرهنگی و رسانه‌ای در کشور می‌شوند. برخی از فرصت‌های شغلی که در اختیار فارغ‌التحصیلان رشته انسانی در ایران قرار می‌گیرند، عبارتند از:
- حقوق: وکیل، قاضی، مشاور حقوقی و…
- روانشناسی: مشاور، درمانگر و…
- مدیریت: منابع انسانی، مدیریت بازرگانی و…
- اقتصاد: تحلیلگر اقتصادی، بانکداری و…
- رسانه: روزنامه‌نگاری، نویسندگی، تولید محتوا و…
- علوم سیاسی: روابط بین‌الملل، کارشناس سیاست و…
چه کسانی برای رشته تجربی مناسب‌اند؟
- علاقه‌مندان به زیست، بدن انسان و دنیای طبیعت
- دانش‌آموزان علاقه‌مند به آزمایش، اکتشافات و مشاهدات علمی
- افراد با روحیه کمک کردن و صبر بالا (به‌خصوص برای ورود به مشاغل درمانی)
- دانش‌آموزان با توانایی مدیریت و مرور حجم زیادی از مطالب
- دانش‌آموزان با عملکرد خوب در درس‌های حفظی و مفهومی
- افراد دارای ذهن دقیق، منظم و جست‌وجوگر
چه ویژگی‌هایی برای موفقیت در رشته ریاضی لازم است؟
- افراد علاقه‌مند به منطق، استدلال و حل معماهای پیچیده
- دانش‌آموزان با توانایی تمرکز طولانی بر مسائل سخت
- دانش‌آموزان علاقه‌مند به فرمول‌ها، نمودارها و الگوهای ریاضی
- افراد با توانایی بالا در درک مسائل نسبت به حفظ مطالب
- دانش‌آموزان با توانایی پشتکار بالا و تمرین مداوم برای حل تمرین‌های سنگین
- افراد با روحیه تحلیلگری و دقت در محاسبه و طراحی
تیپ شخصیتی مناسب برای رشته انسانی
- علاقه‌مندان به رفتار انسان، جامعه، تاریخ و قانون
- افراد با توانایی در قدرت بیان، نوشتن و ارتباط‌گیری
- افراد با توانایی خواندن و تحلیل متن‌های طولانی
- دانش‌آموزان دارای ذهن پرسشگر و دید اجتماعی
- علاقه‌مندان به بحث کردن، تحلیل کردن و نتیجه‌گیری
- افراد علاقه‌مند به فعالیت در مشاغل اجتماعی، مدیریتی، فرهنگی یا حقوقی
سخن پایانی
حالا که این مقاله را تا انتها خوانده‌اید، احتمالاً تصویر روشن‌تری از سه رشته‌ی تجربی، ریاضی و انسانی در ذهن‌تان شکل گرفته است؛ و می‌دانید فضای درسی و دانشگاهی هر کدام چگونه است، چه مهارت‌هایی می‌خواهند و با چه نوع شخصیت و سلیقه‌ای سازگارترند.
انتخاب رشته، یک «برگه ساده» یا یک «مرحله اداری» نیست؛ شبیه انتخاب مسیری است که قرار است سال‌های بعدی زندگی‌تان را در آن قدم بزنید. ما در این مطلب تلاش کردیم مسیرها را برایتان روشن‌تر کنیم، اما نقشه‌ی اصلی را هنوز کسی جز خود شما در دست ندارد.
خوشحال می‌شویم نظر و تجربه‌ی خودتان را در بخش دیدگاه‌ها بنویسید؛ شاید روایت شما، چراغ راه دانش‌آموز دیگری باشد.
